Қарағанды облысы туралы

Қарағанды облысына қош келдіңіздер!

Осы күндері Қазақстанның орталық бөлігін құрайтын Қарағанды облысы- елдің жүрегі және қалай өзінің аймақ көлемімен, этникалық әртүрлілігімен немесе тарихи мұрағатымен және солай өзінің өнеркәсіптік пен шикізатті шамасы бойынша оның маңызды бөліктерінің біреуі.

Осы күндері Қарағанды облысы – минералдарымен және шикізатымен бай аймақтық және өнеркәсіптік шама бойынша ең ірі облыс. Бұл ірі индустриалды орталық. Өзінің экономикалық, мәдениетті, ғылыми шамасы, инфра құрылымы бойынша облыс Қазақстанның бірінші орнында.

Теміржол байланысы облысты ТМЫ, Германия, Қытай елдердің қалаларымен байланыстырады. «СарыАрқа» халықаралық әуежайі Ресей, Германий, Араб Эмиратына және басқа елдерге тікелей сапарларды қамтамасыз етеді. Қарағанды облысы арқылы Алматы мен Қазақстанның басты қаласы-Астанамен қосатын автомобилдік жол өтеді.

Қарағанды облысы СарыАрқа дала кеңістігінде емін-еркін және кең жайылған. Облыстың аймағы Қазақстанның сирек шоқысының биік орталық бөлігінде орналасқан. Шығыстағы Қарқаралы тауларынан бастап батыстағы Теңіз көліне дейін, солтүстіктегі Ишим өзенінен оңтүстіктегі Шерубайнұра су қоймасына дейін орысшаға аударғанда «Желтый хребет» білдіретін, ертеден қазақ халқы «СарыАрқа» деп сырға толы атын берген кең кеңістік жайылған.

Облыстың климаты – тым континенттік: жаз ыстық және құрғақ, қыс аз қарлы, бірақ қатты желді және боранды. Жазғы күндерінде температура 37 градусқа дейін көтеріледі. Ең суық ай-қаңтар. Аяздар 40 градусқа дейін болады.

Облыста екі жүзден астам үлкен және кіші өзендер бар. Облыстың басты су тамыры – Нұра өзені облыстың шығысынан батысқа қарай ағым Орталық Қазақстанның ең үлкен көлдердің біреуі Теңізге қосылады. Оңтүстік Қазақстанда Балқаш деген ең үлкен көл бар. Оның ерекшелігі мұнада, шығыс жағында су тұзды, батыс жағында су тұзсыз. Қарағанды облысы аймағында ертедегі Жібек жолдың солтүстік тарауы болған деп тарихта айтылған. Тарихи бұл аймақ сауданың тамыры болды, Қазақстан мен басқа елдердің экономикалық және мәдениетті қарым-қатынастардың жолы.

ХХ ғасырдың 30-40 жылдары облыс Сталинмен жазаланған халықты жер аудару орны болды. Осында қайғылы белгілі Қарлаг орналасқан. Екінші отан соғысынан кейін Спаскеде германдық, жапондық, итальяндық және румындық соғыс тұтқындарына арналған концлагер орналасқан, қазіргі уақытқа онда сталиндық тоталитаризмнан қаза тапқандарға Ескерткіш Мемориалы тұр. Тарихшылардың есебі бойынша мұнда әртүрлі ұлттардың 5152 әскери тұтқындар жерленген.

Облыстың жануарлар әлемі өте әртүрлі. Оңтүстік және оңтүстік-батыста сайғақ табының жайлатын жайлымдер бар. Облыстың аймағында қасқырлар, түлкілер, қарақұйрықтар, архарлар, ақ тышқан, торайлар бар.

Көлдер мен өзендерде сазан, алабұға, шортан,В озерах и реках водятся сазан, окунь, көкбас, щука, түрпі және т.б..

Сарыарқа алыс және шақын шекараның туристарына әрдайым шынайы қазақстандық қонақжайын көрсетуге дайын.

Қарағанды облысының туристік мүмкіншіліктері

Қарағанды облысы Еуразияның нағыз орталығында орналасқан және 428 мың ш.км құрайды. Ол 1932 жылғы наурыз айында құрылған. Оны СарыАрқа деп атайды (Алтын дала), өйткені көктемде дала саршыл –алтын түсті болып гүлдейді.

Қарағанды облысында 100 астам ұлттардың өкілдері тұрады.

Сары-Арқада ғажайып жануарлар бар-архарлар, қарақұйрықтар, дала бөкендер-сайғалар, беркүттер, қырандар,қасқырлар және түлкілер.

Облыста 200 астам үлкен және кіші өзендер бар, олардың ең үлкені Сары су және. Өзендер мен көлдерде лақа, шортан, сазан, окунь, қара балық,алабұға, ақтабан және басқа балықтардың түрлері бар. Балқаш көлінде балықтардың 20 түрі бар, олардың ішінде 6 осы Қазақстанның үлкен көлінде ғана болатын– ілі және балқаш Маринкасы, барқытты окунь, дақты және бір түсті губачпен көкталма.

Ұлы Жібек жолының учаскесі Орталық Азиядан Ұлытау арқылы «сары су» немесе «жезді» жол деп атайды. Оны сақталған керуен-сарайлар, нығайтылған елді мекендер, феодалдық қорғандар және қараулдық мұнаралар растайды. Керуен жолдары арқылы өркениет, қолөнерлер, сауда нығайтылды. Бұл туралы ғылымдардың археологиялық қазбалары куәландырады.

ХХ ғасырдың 30-40 жылдары біздің облыс Сталинмен жазаланған халықты жер аудару орны болды. Осында Алыс Шығыстан этникалық карістерді, Поволжьеден немістерді, батыс украиндықтарды және белорустарды, поляктарды, литовтарды, шешендерді, ынғуштерді жер аударған. Осында азапты жұмысымен сталинның адамдары Құдайға сенген казактарды және шаруашыл кедейлерді, ғалымдарды, дінге берілгендерді «қайтадан үйреткен» қайғылы белгілі ҚАРЛАГ орналасқан. Екінші Отан соғысынан кейін Спаскеде германдық, жапондық, итальяндық және румындық соғыс тұтқындардың концлагері орналасқан. Қазіргі уақытта Спаскеде сталиндық тоталитаризмнен қаза тапқандарға ескерткіш мемориалы орнатылған.

Қарағанды облысының географиялық жай-күйі Қазақстанның индустриалды орталығы болуға мүмкіндік тұғызды. Теміржол байланысы Қарағанды, Балқаш және Жезқазғанды Ресей Федерациясының, Украинаның,Қырғызстанның және Өзбекстанның қалаларымен байланыстырады. «Сарыарқа» халықаралық әуежайі Ресей, Германия, Түркия, Бірлестірілген Араб Эмиратына және басқа жерлерге тікелей сапарларды қамтамасыз етеді. Қарағанды облысы арқылы Алматы мен Қазақстанның басты қаласы Астанамен қосатын автомобилдік жол өтеді. ҚХР, Германияға, Қырғыстанға, Польшаға, Ресейдің –Мәскеу, Омбы, Новосибирск, Екатеринбург, Сочи қалаларына және басқа жерлерге халықаралық автобус сапарлары әрекет етеді. Облыстың 50 туристік фирмалары мәдениетті демалуды, экскурсияларды ұйымдастыру бойынша қызмет көрсетеді. Қарқаралы ауданындағы «Шахтер», «Сосновый бор», «Тасбулак» демалыс үйлері, «Жартас», «Жосалы» санаториялары, Балқаш көлі жанындағы «Тулпар» спорт кешені кез келген қонақтың мүмкіндігіне қарастырылған демалыс, емдеу ұсынады. Облыста 3 тау шаңғылық кешеңі әрекет етеді: Қарқаралы тау орманның шұрайлы жерінде,Теміртауда – Жауртау тау төбесінде, Қарағандының Оңтүстік-Шығысында – Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды Мемлекеттік Университеті спорттық-сауықтыру комплексінің инфра құрылымында.

Сарыарқа алыс және жақын шекараның туристарына әрдайым шынайы қазақстандық қонақжайын көрсетуге дайын.


Қарағанды

Облыстық Қарағанды қаласы өзінің атын көктемде сары гүлдермен гүлдейтін қараған тал-шілігінен алды.

Қала 1934 жылғы ақпан айында құрылды. Өзінің экономикалық, ғылыми және мәдениетті шамасымен Қарағанды қаласы Қазақстанда бірінші орында.

Космонавтардың құрметіне көшеге аттары берілді, Юрий Гагарин алаңы, «Чайка», «Космонавт», «Созвездие» қонақ үйлері.

Мейрамханалар мен кафелер желісі европалық және шығыс ас үйінің кең таңдаулы тағамдарымен қызмет көрсетуімен ұсынады. Туристарға бильярд залдары, боулинг - теннис орталықтары, аквапарктар және бассейндер саунасымен және горкаларымен ұсынылады.Жазда аквалендте шомылып күнге күюге болады. Қала қонақтарын Қазақстан Тәуелсіздігіне 10-жылдық атындағы этнографикалық паркте, мәдени және демалу орталық паркінде, Жауынгер-интернационалистардың ескерткіш паркінде қарсы алуға қуаныштымыз. Ән сүйерлерді композиторлар, дирижерлар, әнші-музыканттар, вокалдық әншілер өздерінің классикалық музыкаларымен авторлық концерттерін көрсететін «Шалкыма»концерттік залы күтуде. Арт-галереясында, көрме залында, бейнелеу өнер мұражайында туристарды Қазақстанның дарынды сүретшілермен және мүсіншілермен, сәндік-қолданбалы өнер шеберлерімен таныстырады. Облыстық тарихи-өлкетану мұражайы қарағандықтармен жеті он жылдық бойы өткен үлкен жолдың кезеңдерін бейнелейтін экспозицияларды әрқашан жаңартады.

Әр жылдың қыркүйегінде Қарағанды облыстық қазақ және орыс Сакен Сейфуллин және Константин Станиславский атындағы драма театрларында, музыкалық комедия академиялық театрында жаңа театрдық маусым ашылады. Қала орталығында С.Сейфуллин атындағы жаңа драмалық театры салынып жатыр. Балалармен «Буратино» құршақ театрында, Қарағанды мемлекеттік циркінде, хайуанаттар бағында, Федоровка су қоймасы жағасында демалуға болады. Орталық мәдени және демалу паркінде балаларға арналған теміржол әрекет етеді.

Қазақстан –көп ұлтты және көп дінді егемен мемлекет. Қарағанды қаласында мұсылмандар, католикатар, православдық христиандар, лютердер және дінді құдайға сенгендер мен деноминациялар татулықта және бірлікте өмір сүріп жатыр. Құдайға құлшылық етуі мұсылмандық мешітте, Свято-Введендік православдық соборында, қасиетті Иосифтың католиктардың соборында және церковтық сәулеті еуразиялық стандартқа сәйкес келетін басқа мәдениетті құрылыстарда өтеді. Қаланың оңтүстік-шығысында жаңа католиктік кафедралдық собордың құрылысы жүріп жатыр.

Көзді қуантады «Абзал», «Халық», «Электроника әлемі», «City Mall» сауда үйлері, «Достар-Алем», «Алатау», «Мерей» қонақ үйлері, теміржол вокзалы, әуежайы, «Шахтер» орталық стадионы. Қазақстанның Тұнғыш Президентінің қаласы.

1935 жылы Самарканд поселкесі қала мәртебесін алды. Жаңа қаланы Теміртау (Железная гора) деп атады, өйткені мұнде Қазақ металлургиялық зауыты өзінің жолдамасын алды, халық Қазақстандық Магнитка дейді.

Карметкомбинатта Қазақстан Республикасының Тұнғыш Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев сталевар болып өзінің еңбек қызметін бастаған. Теміртаулықтар осыны мақтаныш етеді. Мемлекет Басшысы Қарағанды облысына қызметтік сапарымен келгенде әрқашанда Теміртау қаласына соғады, Қазақстандық Магнитканың еңбек ардагерлерімен және жастарымен, Қарағанды металлургиялық институтының студенттерімен кездеседі.

Ұлы Отан соғысы кезінде Теміртауда эвакуацияда танымалы ресейдік композитор-өлеңші болуға тағдыр жазған Шура Пахмутова анасымен бірге болды. Александра Пахмутова фортепиано класы бойынша оқыған балалар музыкалық мектебі бар Теміртау металлургтар қаласына деген махабатын өзінің жүрегінде мәңгілікке сақтады.


Теміртаулықтар спортты жақсы көреді. Олардың қарамағында Самарканд су қоймасы жағасындағы су-спорттық базасы, жаңа тау шаңғы базасы, жүзу бассейнмен әсем спорт Сарайы, стадион.


Жезқазған

Жезқазған – бұл Орталық Қазақстанның қаласы бай өнеркәсіптік инфра құрылымымен, көп мәдени- оқыту және спорттық мекемелерімен.

Жезқазған аумақ аймағында тарихтың және мәдениеттің 1500 ескерткіш орнатылған. Әсіресе олар көп Сарысу, Сарыкенгір, Қаракенгір өзендер жағаларында. Бірыңғай тарихи-мәдениетті кешеңге Жезқазған қалалық тарихи-археологиялық мұражайы,тау және жүзу іс тарихының мұражайы, Жезқазған жерінен шыққан байлықты ашқан Қазақстанның ғылыми Академиясының Тұнғыш президенті академик Қаныш Имантайұлы Сәтбаевтың мемориалдық Мұражай-үйі жатады.

Ұлы қазақ ғылым-металлург, кенші және геолог академик Қ.И.Сәтбаев Жезқазған тау-металлургиялық комбинатының бейнелі сөйлегенде кіндік атасы болды, Жезқазғанда университет ашуды армандаған.

Оның арманы орындалды. О.Байқоныров атындағы Жезқазғанның университеті, музыкалық және медициналық колледждері жаңа білімді технологияларымен игеретін біліктілігі жоғары мамандарды дайындайды. Жезқазған каласында «Қазақмыс» корпорациясының қаражатына православдық Свято-Андреевский храм, жаңа мұсылман мешіті салынды. Металлургтар қаласында С.Қожамқулов атындағы Жезқазған қазақ музыкалық-драмалық театры және «Қазақмыс» корпорациясының жас көруші театрлардың спектакльдардың әйгілілігі пайдалынады.

Космонавтардың тарихы Жезқазғанмен байланысты. «Правда» газетасы 1958 жылғы 18 тамызында бүкіл әлемге Байқоныр космодромынан ұшып шыққан Жердің үшінші өнерлі спутнигін Жезқазғаннан 18 сағат 17 минутта байқауға болады деп хабарлады.

1973 жылы Жезқазғанның маңында «Союз-12» космостық корабль қонды, командиры В.Г.Лазарев және бортинженері О.Г.Макаровпен. Жезқазғандықтар космос батырлардың оралуын құрметтеді. Ғарышқа ұшу бағдарламасын сәтті орындаған үшін космонавтар В.Г. Лазаревке және О.Г. Макаровқа «Почетный гражданин Жезқазғанның құрметті азаматы» атты атағы берілді.

Жезқазғанның құрметті азаматтар санында 39 космонавтар бар, олардың ішінде 7 алыс шекарадан. Жезқазғанда 1991 жылғы 20 қазанында тәуелсіздік Қазақстанның космостық шежіресін ашқан Тохтар Аубакиров болды – тұнғыш қазақ космонавт, Совет Одағының Батыры. Тохтар Аубакировтың артынан космосқа Талғат Мусабаев ұшты.


Балқаш көлінің жағалауы

Балқаш көлін қазақстандықтар Көктеңіз деп сүйсініп атайды, қазақшадан аударғанда Голубое море.

Мың шақырымға созылған Балқаш көлі ең ежелгі деп Жерде есептеледі. Оның көкшіл жағасы, балық байлығы, жасыл түсті мөлдір су шағын және алыс шекераның туристарын өзіне тартады.

Соңғы жылдары Балқаш көлінің су деңгейі бір жарым метрға көтерілді, су экологиялық таза, жоғалып кеткен анда-санда кездесетін балықтар қайтадан шықты. Балқаш көлінің жайлы географикалық жай-күйі бар, ол Қарағанды және Алматы облыстардың аймағында орналасқан, Астанаға жақын.

Балқаштағы жыл сайын үлкейіп жатқан туристік орталықтар ең сүйікті демалуға жер. Мысалы, Тасарал аралы- ең әсем және демалушылар үшін ең салауатты өмір сүруіне жайлы орталық, балқаштықтар бұл жерді жер жұмағы деп атайды.

Балқаш қаласы – металлургтар және балықшылар қаласы. Балқаш қаласынан жиырма шақырым жердегі Қоуынрад жердегі кенді, ресейлік инженер-геолог Михаил Русаков бірінші ашты. Өткен ғасырдың 30 жылдары рекордтық қысқа уақытта Балқаштық тау-металлургиялық комбинат салынды, екінші отан соғысы алдында бірінші мысты шығарды- әлемдегі ең таза мысты. Сол мыс Ұлы Отан соғысы кезінде өте қажетті болды. Әр екінші оқ балқаштық мыстан қүйылды.

Балқашта советтік Қазақстанның болашақтағы бірінші басшысы Динмухамед Кунаевтің еңбек қызметі басталған. Осында әр уақытта Батыс Белоруссияның коммунистік қозғалыстың қошбасшысы Вера Хорунжая, ақын-импровизатор Шашубай, Социалистік еңбектің батыры Юрий Победоносцев. Балқаштан соғысқа Олег Щербаков шақырылды, германдық вермахтпен шайқасында ерлік үшін Совет Одағының Алтын Жұлдызымен марапатталған, қалам орнына мылтық ұстаған журналист Махмуд Кемельбаев.

Балқашта өте көп танымалы желкен және су спорты, жүзу, қайықпен және каноэмен жүзу, спорттық балық аулау, оның ішінде мұз астыннан балық аулау.

Көп шақырымға созылған Балқаш көлінің қумды және сирек тасты пляждары. Жылы және тұзсыз су су демалуды ұнататындарды тартады, әсіресе жазғы және қысқы балық аулау. Суда жүзіп жүрген құсқа және дала құсын аулауы және Сарыарқа кең даласындағы қасқыр мен түлкілердің аулауынан керемет сезім алуға болады. Ең көп сұрау Шунак табиғи жеріне, Бекпат-Дала археологиялық және тарихи жерлерге туристік сапарлар, мәрмәр, ақық, хризопраз жатқан жерлерді көру бойынша экологиялық сапарлар пайдалынады және т.б.

Ақтоғай ауданы жерлерінде Балқаш көлінің жағалауында жағдайы жылына 4 мың адамды демалдыруға болатын облыстың ірі өнеркәсіптік кәсіпорындардың және жеке кәсіпкерліктердің 19 демалу орындары орналасқан. Туристар және демалушылар аудандық орталығы Ақтоғай ауданынан 40 шақырымдағы және облыстық орталығы Қарағанды қаласынан 290 шақырымдағы қола эпохасының төбелерімен танысуға мүмкіндіктері бар. Үш метрге дейін үлкен тас плиталар жерлеуге өте ыңғайлы болған.


Әрдайым жас Қарқаралы

Сұлу қыз қазақ даласында қыдырып жүріп қарқараны- бас киімнің асыл тасын түсіріп алды. Сұлу қыз тасты табалмағансын, ол далада қалды. Ал әртүрлі асыл тастар жән-жақа таза бұлақтарымен, меруерт ормандарымен, жылтыр алаңдармен шашылып қалды. Қызбен жоғалтылған Қарқара осы қасиетті жерге атын берді. Бұл аңызда айтылған.

Қазақстанды Ресей империясына еркін қосу туралы тарихи келісім-шартына қол қойған, ұлы Абылай хан осы жерде ақ киізде хан болып аталған деп тарих растайды. Қарқаралы – ең ескі және әрдайым жас Қарағанды облысының қаласы. Оның тарихы тау өзенінің жерінде онаша қалған шағын дала поселкеден басталды. Оның үстінен Орталық Азиядан Сибирге керуен жолдар өтті.

1824 жылғы тамызында қорған салынды. Ал үш жылдан соң ол казак стансасы болды. 1869 жылы Қарқаралы үйездік қаланың мәртебесін алды және танымалы Қоянды жәрменкелер қаланы маңызды сауда орталыққа айналдырды.

Бара-бара Қарқаралы ірі қоғамдық-саясатты орталық болды, осында танымалы саясатшылар, литература және өнер қайраткерлері, ғылымдар, ағартушылар және саяхатшылар келіп тұрды. Қарқаралы сипаттаулардың біреуін көрнекті қазақ ғалым –этнограф, тарихшы және геолог Шоқан Уалиханов жасады. Қарқаралы туралы жазуларды ресейлік саяхатшы Григорий Потанин жады. Жүз жыл бұрын танымалы ғалым Г.Потанин тоқтаған Андрей Рязанцев көпестің үйі тарих және мәдениет ескерткіші ретінде қалада күзеттеледі.

Қарқаралы туралы орнықты ғылыми еңбектер профессор Семенов Тянь-Шанский редакциясы бойынша шығарылған « Ресей империясының география-статистикалық сөздігінің» екінші томында 1865 жылы шықты. Сонда Ресейде тау қуысының жасыл шұрайлы жері және жабайы мәдениет тарихының ескерткіші туралы алғашқы рет білді.

Қарқаралының тарихы ұлы қазақ ағартушысының атымен, ақын-аудармашы, композитор және оқытушы Абай Құнанбаевпен байланысты. Оның әкесі, Қарқаралы округінің аға сұлтаны Құнанбай қажы мұсылман мешітің салып және қайрымдылық беруімен өзінің атын мәңгі есте қалдырды.

Қарқаралыны қазақстандық Швейцария деп атайды. Осындағы табиғат ертегіндей әдемі. Қарқаралыда таңғаларлық таза ауа. Оның қылқын жапырақтар эфирлерімен қанықтырылғаны сонша жергілікті тұрғындар тез бұзылатын тағамдардың сақталуына қорықпайды.Ежелгі күндерден аңшылар мен малшылар тағам бұзылады деп қорықпай дәу қылқын жапырақтардың астында сүт пен етті қалдырып жүрді.

Бұлақтардың молшылығы-Қарқаралы таулардың өзіне тән ерекшелік. Олардың сулары тұссыз және таза. Қарқаралықтар әсіресе керемет қасиетті емі бар «Суықбұлақ» бұлағын ерекшелейді. Бұлақтағы су табиғаттан жайғана газдалған және жайлап ағып тұр. Судың жазғы температурасы 6 градусты құрайды. Бірақ қарттардың айтуы бойынша бұлақ ешқашан қатпайды және ондағы су жыл бойы бірдей температураны сақтайды.

Қарқаралының таулары өзінің көлдерімен мақтан етеді. Шайтанкөл немесе Чертово озеро ұсақ қырлы далада тау суы деп есептеледі. Барлығы және көлдің өзімен оған қосылған ормандар тамаша, олардан ежелгі аңыздардың құпиялылығы сезіліп ақ тұр.

Қарқаралы таулардың ең әсем жері – Бассейн көлі. Табиғаттың ғажайыа шығармасы, ол биік тауларда орналасқан және бассейнді еске салатын керемет дұрыс тікбұрышты формалы табиғи тостағанды өзі көрсетеді. Таза мөлдір сумен толтырылған шет-жағасы түсіп тұрған төртбұрышты тас ванна.

Қарқаралының ежелгі таулары – осы жердің ең үлкен құпиясы. Кенттік таулар - біркелкі жас тау сілемі. Қысқартылмайтын дала желі, шыдамды мүсінші сияқты, өзі ғана білетін сюжеттерді мүсіндеді. Жылдан соң жылда, ғасырдан соң ғасырда жел толассыз үңгірлер мен жарықтарды соққан. Жел Кент тауларында сіз ешқайда көрмейтін таңғаларлық формаларды салған.

Жұмбақ Кенттік таулары археологиялық экспедицияларды және фотообъективтерді өзіне тартады, бірақ табиғат адамға өзінің құпиясын ашуға асықпайды.

Қарқаралының алқапы бай және әртүрлі. Орман Қарқаралының тауларын орайды. Өте көп қылқын жапырақ орманы, әсіресе қарағай. Аққайын, көктерек, тал, мойын кездеседі. Қарқаралы- тегіс жусанның туған жері. Осы ескіден қалған өсімдіктен Қарағанды фитохимия институтында ісікке қарсы, обыр аурулардан емдеуге арналған арглабин препаратын жасайды.

Қазіргі танда Қарқаралы тәуелсіздік Қазақстанның экономикалық және мәдениет өмірінде маңызды орында тұр. Осында 10 –н астам демалу орындар мен үйлер әрекет етеді, оның ішінде «Арселор Миттал Теміртау» көмір Департаментінің «Шахтер» демалу үйі. Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті демалу жерінде жыл сайын Орталық Қазақстан туристардың күзгі слеттері өткізіледі.


«Тау, көл және қайнар әлемі»

Ұлытау (Великие горы) – қазақ халқының тарихи орталығы, дала көшпелі өркениеттің эпицентр ошағы. Осы ежелгі таулардың айбыны Қазақстан ұлттық тарихының оқиғалар маңыздылығында қорытылған.

Ұлытау көшпелі тайпалар хандарының сүйікті жері болды. Осында айбынды Шынғысханның тұнғыш ұлы-Жошы ханның ордасы орналасқан, осы жерден Батый хан шығысқа өзінің жаулаушылық жорығын бастаған.

Ұлытауда түркі тілдес тайпалардың қалаушыларына -Жошы Хан мен Алаш ханға мазар салынған. Осында Алтын Орданың Тоқтамыш ханмен ұлы орданың қолбасшы, әмірші Едыге жерленген. Осы кісілердің есімдері Алтай, Орал, Крым, Солтүстік Кавказ және Өзбекстанның ауысша халық өнерінде (фольклорінде) мәңгілік есте сақталған.

Ұлытаудың Алтыншоқы таудың тас тақтасында ұлы Тамерлан 1391 жылдың көктемінде өзінің болғаны туралы ескерткіш қалдырды.

Қарағанды облысының Ұлытау ауданы Шығыс және Еуразия халықтардың орналасу мәдениет тарихымен және географиясымен қызыққан шетелдік туристарға Меккі болды. Ұлытауда палеолит және неолит замандардың ескерткіштері сақталған.

Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеттің тарих факультетінің археолог-ғылымдарымен жабайы адамдардың бірнеше орындары, олардың еңбек құралдары табылды. Қарагенгір өзені жағасында Қазақстандағы палеолит заманындағы ең ірі шеберханасы табылды. Өзен аңғарында қола заманның қоныстары, қорымдары, ежелгі мәдениеттің бай жерлеулері анықталды.

Осы күнге дейін«мұрты бар төбелердің» құпиясы шешілмеген. Бір археологтар бұл қабір үстіндегі құрылыстар деп айтады, басқалары бұл ежелгі обсерваториясы деп айтады, студенттер салттық кешең деп қорытындысына келді. Археологиялық қазбалар үш мың жылдары бұрын жергілікті тайпалар тау-металлургия өндіріспен айналысып Иран,Унді,Грецияға мыс,қалайы, күміс және алтынды экспорттағаның куәландырады.

Ұлытауды «тау, көл және бұлақ әлемі» деп атайды. Ұлытау таулардың бұлақ суының емдеу қасиеті туралы осы аймақ шекарасындағыларға да белгілі болды. Орыс және еуропа хатшылары Қаракорум татарлар-монголдардың басты ордасына шыққан кезде әрдайым осы жерде тоқтап ұлытаудың бұлақ суларына емделіп қайтатын.


Аушы құстарымен аң аулау

Қарағанды облысы Шет ауданында (аудандық орталық Ақсу-Аюлы ) Орталық Қазақстанның аушы бүркіт пен қыран құстарды асырап үйрететін жалғыз мамандандырылған шаруашылық орналасқан. Осында бүркітшілер өнеріне үйрету, аушы құстарымен аң аулау үшін теріден жасалған бұйымдарды өндіру жөнінде қазақ ұлттық кәсібі бойынша мектеп құрылған.

Қазақтар ертеден түлкі мен қоянды аулауға бүркіттерді және қырандарды пайдаланған. Жақсы дайындалған құстар қасқыр мен джейранды да аулайды. Ұядан алынған балапанды қолға және аң аулауға үйрету үшін көп уақыт және жоғары біліктілікті талап етеді. Дайындалған қырандар, бүркіттер әлем нарығында өте қымбат бағаланады.

Бүркіттермен және қырандармен аң аулау- Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті биология факультетінің ғылымдар-аңшыларымен жан жақтан зерттелетін салтты және көп ғасырды ерекше ұлттық дегдарлардың аң аулауы.


Тарихтың драмалық кезеңдері

Шахтинск қаласы маңында орналасқан Долинка поселкесі Қарлагтың астанасы деп аталады. Дәл осы жерде сталиндық әскери-коммунистік жеке билеушіліктің барлық уақытында Қарлаг басқармасы орналасқан.

Қарлаг әлем тарихына Нобелев премиясының лауреаты жазушы Александр Исаевич Солженициннің «Архипелаг ГУЛАГ» хикаясы арқылы кірді. Долинкада саясаттық қамауға алынғандардың -сталиндік тоталитаризм тәртібімен жазаланғандардың өмірі және каторгалық еңбегі туралы бірегей құжаттар жиналған Қарлаг тарихының мұражайы ашылды.

Қарлагта РСФСР-ң аты шулы Қылмысты істер заңдар жинағының 58 бабы бойынша сталиндік «тройка» деп аталған жазықсыз жазалауды сотсыз және тергеусіз сотталған отырған. Жеңіс деп оны атайтын Ресей халық әртісі Лидия Русланова, ол барлық халықтың сүйіспеншілігімен пайдаланады, «Известия» газетінің бас редакторы Иван Гронский, академик, профессор техникалық ғылымдардың докторы Александр Чижевский, танымалы ресейдік жазушы Николай Заболоцкий, орыс ұлы ақынның ұлы Александр Есенин, ұлы ғалым-гуманитар Лев Гумилев және басқа тамаша адамдар. Қарлагтың тарихын қарағанды тарихшы Д. Шаймуханов, жазушылар Ю. Попов, В. Новиков, В. Могильницкий, А. Воейков түйір бойынша тірілткізуде.

Біз Отан патриоттарымыздың өмірлері қиылған, жәбірленген және жойылған сол сталиндік террордық драмалық туралы кезеңді өмір бойы есімізде сақтау тиістіміз.